ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ
ಯೋಗದ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ ಎಂದರೆ ಉಸಿರಾಟದ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸುವುದು. ಪ್ರಾಣದ ಉಳಿವಿಗೆ ಉಸಿರಾಡುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಉಸಿರಾಟ ನಮ್ಮ ಅರಿವಿಲ್ಲದೇ ನಡೆಯುವ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಕ್ರಿಯೆ. ಪ್ರಾಣಾಯಾಮದ ಪ್ರಥಮ ಪಾಠವೆಂದರೆ ಅದನ್ನು ಅರಿವಿಗೆ ತರುವುದು ಅಥವಾ ಗಮನಿಸುವುದು. ನಮ್ಮ ಉಸಿರಾಟವನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಾ ಕುಳಿತಾಗಲೇ ಮನಸ್ಸು ಏಕಾಗ್ರತೆಯತ್ತ ಜಾರುತ್ತದೆ. ಅನುಲೋಮ-ವಿಲೋಮ ಒಂದು ಸರಳವಾದ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ. ಪದ್ಮಾಸನ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೇ ನಮಗೆ ಒಂದಷ್ಟು ಕಾಲ ಹಿತವಾಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಬಹುದಾದ ಆಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಒಂದೈದು ನಿಮಿಷ ಕೇವಲ ಉಸಿರಾಟವನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಾ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು. ನಂತರ ಬೆನ್ನು ಮೂಳೆಯನ್ನು ನೇರವಾಗಿರಿಸಿ, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಉಸಿರನ್ನು ಹೊರಹಾಕುವುದು (ರೇಚಕ).
ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ಆದಷ್ಟು ಒಳಗೆ ಎಳೆದುಕೊಂಡು ಉಸಿರನ್ನು ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಹೊರಹಾಕಲು ಪ್ರಯತ್ನಪಡಬೇಕು. ನಂತರ ಉಸಿರನ್ನು ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನ ಪಡುವುದು (ಪೂರಕ). ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಆದಷ್ಟು ಗಾಳಿಯನ್ನು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆ ಉಬ್ಬಿಕೊಳ್ಳುವವರೆಗೂ ತುಂಬಬೇಕು. ಆಸನ ಅಥವಾ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ ಮಾಡುವ ಮೊದಲು ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ಖಾಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಮುಖ್ಯ. ಇದು ಅಭ್ಯಾಸವಾದಂತೇ ಎಳೆದುಕೊಂಡ ಪ್ರಾಣವಾಯುವನ್ನು ಒಳಗೆ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ವಿಧಾನವನ್ನು (ಕುಂಭಕ) ಹೇಳಿಕೊಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದುದೇನೆಂದರೆ ರೇಚಕ ಹಾಗೂ ಪೂರಕವನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಉಸಿರನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಒಳಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ನಿಧಾನವಾಗಿ ಹೊರಗೆ ಬಿಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ದಿನಕಳೆದಂತೇ ಉಸಿರನ್ನು ಒಳಗೆ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಅವಧಿ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಕುಂಭಕದ ಅವಧಿಯ ಎರಡರಷ್ಟು ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರಕ ಹಾಗೂ ರೇಚಕವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮುವ್ವತ್ತು ಸೆಕೆಂಡುಗಳ ಕಾಲ ಉಸಿರನ್ನು ಬಿಗಿ ಹಿಡಿದರೆ ಉಸಿರನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕಾಲ ಹಾಗೂ ಉಸಿರನ್ನು ಬಿಡುವ ಕಾಲ ಒಂದು ನಿಮಿಷದವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ, ಉಸಿರಾಟದ ಮೇಲೆ ನಮಗೆ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಣಾಯಾಮದಿಂದ ಏನು ಲಾಭ? ಕೆಲವು ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಗಳನ್ನು ಗುರುಮುಖೇನ ಏಕೆ ಕಲಿಯಬೇಕು? ಇದರ ಗುಟ್ಟೇನು? ಆಗ ಆಗುವ ಅನುಭವಗಳೇನು? ಮುಂದಿನ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತೇನೆ.
ಯೋಗದ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ ಎಂದರೆ ಉಸಿರಾಟದ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸುವುದು. ಪ್ರಾಣದ ಉಳಿವಿಗೆ ಉಸಿರಾಡುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಉಸಿರಾಟ ನಮ್ಮ ಅರಿವಿಲ್ಲದೇ ನಡೆಯುವ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಕ್ರಿಯೆ. ಪ್ರಾಣಾಯಾಮದ ಪ್ರಥಮ ಪಾಠವೆಂದರೆ ಅದನ್ನು ಅರಿವಿಗೆ ತರುವುದು ಅಥವಾ ಗಮನಿಸುವುದು. ನಮ್ಮ ಉಸಿರಾಟವನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಾ ಕುಳಿತಾಗಲೇ ಮನಸ್ಸು ಏಕಾಗ್ರತೆಯತ್ತ ಜಾರುತ್ತದೆ. ಅನುಲೋಮ-ವಿಲೋಮ ಒಂದು ಸರಳವಾದ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ. ಪದ್ಮಾಸನ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೇ ನಮಗೆ ಒಂದಷ್ಟು ಕಾಲ ಹಿತವಾಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಬಹುದಾದ ಆಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಒಂದೈದು ನಿಮಿಷ ಕೇವಲ ಉಸಿರಾಟವನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಾ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು. ನಂತರ ಬೆನ್ನು ಮೂಳೆಯನ್ನು ನೇರವಾಗಿರಿಸಿ, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಉಸಿರನ್ನು ಹೊರಹಾಕುವುದು (ರೇಚಕ).
ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ಆದಷ್ಟು ಒಳಗೆ ಎಳೆದುಕೊಂಡು ಉಸಿರನ್ನು ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಹೊರಹಾಕಲು ಪ್ರಯತ್ನಪಡಬೇಕು. ನಂತರ ಉಸಿರನ್ನು ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನ ಪಡುವುದು (ಪೂರಕ). ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಆದಷ್ಟು ಗಾಳಿಯನ್ನು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಎದೆ ಹಾಗೂ ಹೊಟ್ಟೆ ಉಬ್ಬಿಕೊಳ್ಳುವವರೆಗೂ ತುಂಬಬೇಕು. ಆಸನ ಅಥವಾ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ ಮಾಡುವ ಮೊದಲು ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ಖಾಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಮುಖ್ಯ. ಇದು ಅಭ್ಯಾಸವಾದಂತೇ ಎಳೆದುಕೊಂಡ ಪ್ರಾಣವಾಯುವನ್ನು ಒಳಗೆ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ವಿಧಾನವನ್ನು (ಕುಂಭಕ) ಹೇಳಿಕೊಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದುದೇನೆಂದರೆ ರೇಚಕ ಹಾಗೂ ಪೂರಕವನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಉಸಿರನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಒಳಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ನಿಧಾನವಾಗಿ ಹೊರಗೆ ಬಿಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ದಿನಕಳೆದಂತೇ ಉಸಿರನ್ನು ಒಳಗೆ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಅವಧಿ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಕುಂಭಕದ ಅವಧಿಯ ಎರಡರಷ್ಟು ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರಕ ಹಾಗೂ ರೇಚಕವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮುವ್ವತ್ತು ಸೆಕೆಂಡುಗಳ ಕಾಲ ಉಸಿರನ್ನು ಬಿಗಿ ಹಿಡಿದರೆ ಉಸಿರನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕಾಲ ಹಾಗೂ ಉಸಿರನ್ನು ಬಿಡುವ ಕಾಲ ಒಂದು ನಿಮಿಷದವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ, ಉಸಿರಾಟದ ಮೇಲೆ ನಮಗೆ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಣಾಯಾಮದಿಂದ ಏನು ಲಾಭ? ಕೆಲವು ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಗಳನ್ನು ಗುರುಮುಖೇನ ಏಕೆ ಕಲಿಯಬೇಕು? ಇದರ ಗುಟ್ಟೇನು? ಆಗ ಆಗುವ ಅನುಭವಗಳೇನು? ಮುಂದಿನ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತೇನೆ.
No comments:
Post a Comment